خلاقیت و استعداد چه ربطی به هم دارند؟ + ترفند پرورش خلاقیت

آیا هر کس که باهوش‌تر است، الزاماً خلاق‌تر است؟ آیا هرکس می‌تواند خلاقیت بیشتری به خرج بدهد، الزاماً استعداد بیشتری هم دارد؟ به‌عبارت دیگر، آیا خلاقیت نوعی استعداد ذاتی و تغییرناپذیر است یا امکان تقویت خلاقیت وجود دارد؟ اساساً آیا وجود استعداد یا پررنگ‌تر بودن برخی از استعدادها در وجود آدم‌ها به معنای تغییرناپذیر بودن آن است یا می‌توان استعداد را با تمرین و تکرار پرورش داد؟ در این مقاله می‌خواهیم درباره رابطه بین خلاقیت و استعداد با هم صحبت کنیم.

آیا هوش و استعداد ذاتی است یا اکتسابی؟

راستش را بخواهید، بحث بر سر این موضوع که آیا هوش و استعداد ذاتی است یا اکتسابی، سال‌هاست که بین مردم معمولی و حتی متخصصان روان‌شناسی و جامعه‌شناسی جریان دارد و هنوز که هنوز است تا امروز پایان نیافته است. در واقع، ذاتی یا اکتسابی بودن هوش و استعداد هر کدامشان موافقان و مخالفان خود را دارد  که هنوز با هم کنار نیامده‌اند. با توجه به نظریه هوش چندگانه یا استعداد چندگانه گاردنر ما بر این باوریم که استعداد انواع گوناگونی دارد و هر فرد ممکن است  ذاتاً از نظر هوش یا استعداد در برخی حوزه‌ها  قوی‌تر باشد اما به این موضوع هم باور داریم که می‌شود هوش یا استعداد را با تمرین و ممارست تقویت کرد و پرورش داد. طبیعتاً تربیت و تقویت هوش یا استعداد فرد در هر زمینه‌ای که فرد در آن حوزه  هوش یا استعداد ذاتی بیشتری دارد، آسان‌تر است و کمتر زمان می‌برد.

تاثیر خلاقیت بر ارتقای استعداد

خلاقیت نقش بسزایی در ارتقا و شکوفایی استعدادها در زمینه‌های مختلف دارد. خلاقیت به افراد این امکان را می‌دهد که استعدادهای خود را به روش‌های منحصر به فرد و نوآورانه ابراز کنند. این موضوع تفکر خارج از چارچوب را تشویق می‌کند و منجر به توسعه ایده‌ها و رویکردهای تازه می‌شود. در استعدادیابی تحصیلی به تفکر خارج از چارچوب پرداخته می‌شود

تفکر خلاق مهارت‌های حل مسئله را افزایش می‌دهد. افراد با استعدادی که می‌توانند خلاقانه به چالش‌ها بپردازند یا راه حل‌های نوآورانه‌ای بیابند، به احتمال زیاد در زمینه‌های تحصیلی و کاری خود موفق می‌شوند. خلاقیت سازگاری و انعطاف پذیری را تقویت می‌کند که این موضوع منجر به این می‌شود که در محیط‌های پویا رشد کنند.

خلاقیت چه در هنر، تجارت یا هر زمینه دیگری می‌تواند جلب توجه کند، علاقه ایجاد کند و ارزش بازار استعداد فرد را افزایش دهد. خلاقیت به توسعه یک برند شخصی متمایز کمک می‌کند. افراد با استعدادی که خلاقیت را به کارشان می‌آورند، این امکان را دارند هویت منحصر به فردی از خود ایجاد کنند. با مشاوره و منتورینگ می‌توان درک بهتری نسبت به استعداد و خلاقیت خود داشت.

خلاقیت باعث ارتقای ذهنیت بهبود می‌شود. افراد با استعدادی که از تفکر خلاق استقبال می‌کنند به احتمال زیاد به دنبال چالش‌های جدید، یادگیری از تجربیات و اصلاح مهارت‌های خود در طول زمان هستند. درحقیقت، خلاقیت زمینه کشف استعداد را فراهم می‌کند، زیرا وقتی فرد شفافیت ذهنی دارد بهتر می‌تواند‌ توانایی‌های خود را درک کند.

آیا خلاقیت ذاتی است یا اکتسابی؟

شاید باورتان نشود اما همان‌طور که مردم معمولی در بین خودشان و متخصصان نیز در بین خودشان بر سر ذاتی بودن یا اکتسابی بودن هوش و استعداد اتفاق نظر ندارند، درباره‌ی خلاقیت هم وضع همین است. بعضی‌ها فکر می‌کنند که عده‌ای از آدم‌ها ذاتاً خلاق هستند یا به زبان خودمانی‌تر، خلاق به دنیا آمده‌اند یا حتی توی شکم مادرشان هم خلاق بوده‌اند! بعضی‌ها در نقطه‌ی مقابل گروه اول قرار دارند و بر این باورند که خلاقیت یک مهارت است و در نتیجه به‌دست‌آوردنی است. بنابر این، می‌توان با تمرین و تکرار، خلاقیت را تقویت کرد.

همه‌ی آدم‌ها می‌توانند خلاق باشند. کافی است در وهله‌ی اول این موضوع و در واقع خودشان را باور داشته باشند و در وهله‌ی بعد با تمرین و تکرار به خودشان  کمک کنند که خلاقیتشان بروز و نمود پیدا کند. خلاقیت یعنی پیدا کردن راه‌ و روش‌های جدید برای انجام کارهای قدیمی یا معمولی. خلاقیت یعنی کشف چیزی تازه و ارائه‌ای متفاوت. به‌عبارت دیگر خلاقیت یعنی چیزی را ببینیم که همه آن را می‌بینند و طوری درباره‌ی آن فکر کنیم که با طرز تفکر دیگران متفاوت باشد و در نهایت، فکرمان را طوری ارائه بدهیم که تا پیش از این مطرح نشده باشد.

آیا خلاقیت در استعدادیابی اهمیت دارد؟

خلاقیت هم در شناسایی و هم در پرورش استعدادها نقش اساسی دارد. تفکر خلاق به افراد و سازمان‌ها اجازه‌ می‌دهد تا رویکردهای نوآورانه‌ای را در شناسایی استعدادها اتخاذ کنند. خلاقیت امکان کشف مهارت‌ها و استعدادهای نامتعارف را فراهم‌ می‌کند که ممکن است از طریق روش‌های ارزیابی سنتی مورد توجه قرار نگیرد. رویکردهای خلاقانه می‌توانند استعدادهای پنهانی را که شاید با انتظارات معمول مطابقت نداشته باشند آشکار کنند. استفاده از پکیج‌های استعدادیابی راهی عالی برای درک بهتر توانایی و خلاقیت‌هاست.

خلاقیت تنوع افکار و دیدگاه‌ها را ترویج‌ می‌کند. پذیرش خلاقیت در شناسایی استعدادها تضمین می‌کند که طیف وسیع‌تری از مهارت‌ها در نظر گرفته می‌شود که منجر به مجموعه استعدادهای متنوع‌تر و فراگیرتر می‌شود. از سویی دیگر، خلاقیت امکان شناسایی استعدادهای بالقوه را فراهم‌ می‌کند، حتی در افرادی که ممکن است مجموعه مهارت‌های متعارف نداشته باشند. این موضوع شامل نگاهی فراتر از توانایی‌های فعلی برای شناسایی ظرفیت رشد و توسعه است.

در محیط‌هایی که به سرعت در حال تغییر هستند، خلاقیت برای تطبیق استراتژی‌های شناسایی استعداد با نیازهای در حال تحول بازار کار ضروری است. رویکردهای خلاقانه سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا از روندهای فعلی بازار جلوتر بمانند و استعدادهایی را شناسایی کنند که با فرصت‌های در حال ظهور همسو هستند. روش‌های خلاقانه با در نظر گرفتن مهارت‌های فنی و ویژگی‌هایی مانند سازگاری، هوش هیجانی و توانایی‌های حل مسئله، ارزیابی جامع‌تری از استعداد را ممکن می‌سازد. آزمون‌های استعدادیابی نیز می‌توانند راهی برای شناسایی توانایی‌های فردی باشد.

خلاقیت در یافتن استعداد ضروری است، زیرا یک رویکرد پویا و انطباقی را برای شناسایی استعداد ممکن می‌سازد. به عبارتی، خلاقیت ذهنیت رشد را تشویق‌ می‌کند، جایی که افراد با روحیه‌ای باز برای یادگیری و توسعه مهارت‌های جدید استقبال می‌کنند. از سوی دیگر، فرهنگ خلاقیت در یک سازمان‌ می‌تواند افراد با استعداد را جذب و حفظ کند. استعدادها اغلب در محیط‌هایی رشد می‌کنند که تفکر خلاق را تشویق می‌کنند و به آن پاداش می‌دهند.

شکوفایی و تقویت خلاقیت در محدودیت

اگر بپذیریم که خلاقیت اکتسابی است، شاید دوست داشته باشید با روش‌های پرورش و تقویت آن هم آشنا شوید، هرچند که اکنون و اینجا مجال گفت‌وگوی مفصل در این زمینه نیست اما حیف است به یکی از نظرات مهم ست گادین درباره‌ی خلاقیت اشاره نکنیم.

ست گادین، نویسنده‌ی معروف، در کتاب تمرین به این نکته اشاره می‌کند که یکی از راه‌های بروز خلاقیت این است که به دنبال محدودیت‌ها باشید. احتمالاً شما هم باور دارید که آدم در محدودیت‌ها ستاره می‌شود، البته فقط در بعضی‌هایشان! در ادامه‌ی مبحث نقش محدودیت در شکوفایی خلاقیت، ست گادین به چارچوب اشاره می‌کند. شاید در ستایش تفکر خارج از چارچوب چیزهایی شنیده باشید. ست گادین در کتاب تمرین در این باره حرف‌های زیبایی می‌زند، او به شما حق می‌دهد که نتوانید خارج از چارچوب فکر کنید اما ماجرا همین‌جا تمام نمی‌شود. در ادامه صحبت‌های ست‌گادین را درباره‌ی تفکر خارج از چارچوب با هم می‌خوانیم:

خارج از چارچوب تاریک و سرد است ولی لبه‌های چارچوب چه‌طور؟ لبه های چارچوب، اهرمی در اختیارتان می‌گذارد. وقتی لبه‌ی چارچوب را پیدا کنید، در جایی هستید که افراد پیش از شما را ترسانده است. از همین لبه است که می‌توانید محدودیت را به مزیت تبدیل کنید، نه بهانه.

خلاصه‌ی پیشنهاد ست گادین به‌زبان ساده این است:

خلاقیت از همان‌جایی اتفاق می‌افتد که دل به دریا بزنید و بی‌پروا بپرید توی آب!

3  ویژگی  که کمک می‌کند خلاق‌تر باشیم

بررسی‌ها نشان می‌دهد که برای اینکه بتوانید خلاقیت خود را بروز بدهید، بد نیست سه ویژگی زیر را داشته باشید:

• باور داشته باشید که خلاق هستید. همه‌ی افرادی که خودشان پیش و بیش از هر چیز خودشان را باور دارند و به‌عبارت دیگر، خودشان را به‌عنوان آدم خلاق قبول دارند، بهتر و حتی زودتر از بقیه می‌توانند خلاقیت خودشان را بروز بدهند.
• انعطاف‌پذیر باشید. به‌عبارت دیگر، روی ایده‌ها و افکارتان تعصب نداشته باشید. این ویژگی به شما کمک می‌کند که بتوانید با خیال راحت، از بین ده‌ها ایده که به ذهنتان می‌رسد، دو یا سه مورد را انتخاب کنید و در نهایت بر روی یکی از ایده‌هایتان تمرکز کنید، روی همان یکی کار کنید و همان را ارائه بدهید. علاوه بر این‌ها، ویژگی انعطاف‌پذیری فکری کمکتان می‌کند که اگر در جایی از مسیر تحصیلی یا شغلی‌تان نیاز به تغییر داشتید، راحت‌تر و با ذهن باز تصمیم بگیرید و از تغییر نترسید.
• با آغوش باز به استقبال تجربه‌های جدید می‌روند. این ویژگی، باعث می‌شود ذهن آدم باز شود و بتواند از زوایای مختلف به یک موضوع نگاه کند و در نهایت چیزهای تازه‌ای را ببیند که پیش از این از نظر دیگران دور مانده بوده است.

بهترین روش ارزیابی استعداد و خلاقیت چیست؟

دوست دارید بدانید که در چه زمینه‌هایی استعداد دارید یا استعدادتان در کدام حوزه‌ها بیشتر است؟ دوست دارید بدانید که در کجا می‌توانید بهتر خلاقیتتان را بروز بدهید؟ در یک کلام، آیا دوست دارید استعداد و خلاقیت خودتان را ارزیابی کنید؟ دوست دارید بدانید در کجای کار، اسب استعداد و خلاقیت شما لنگان‌لنگان راه می رود و می‌خواهید حال استعداد و خلاقیت خود را بهتر کنید؟ دوست دارید بدانید که پرنده‌ی استعداد و خلاقیت شما در کدام آسمان‌ها تند و تیزتر است و می‌خواهید بلندتر بپرید؟ بهترین روش ارزیابی استعداد و خلاقیت این است با شرکت در آزمون‌های معتبر  میزان استعداد و خلاقیت خود را بسنجید و سپس با استفاده از تمرین‌های مرتبط استعداد و خلاقیت خود را پرورش دهید و تقویت کنید. یادتان باشد که روش درست و مناسب را انتخاب کنید و در آن تداوم و ممارست به خرج بدهید. برای آگاهی یافتن از استعدادها و توانایی‌های خود از مشاورین خبره سینا غافل نشوید.

خوشحالیم که تا اینجا با ما همراه بودید و اگر تا پیش از خواندن این مقاله فکر می‌کردید که هوش و استعداد و خلاقیت صرفاً ذاتی است، حالا دست‌کم مطمئنیم که ذهنتان را قلقلک داده‌ایم تا از زاویه‌ی دیگری هم به این موضوع نگاه کنید. شما فکر می‌کنید در کدام زمینه‌ها استعداد و خلاقیت بیشتری دارید؟ تاکنون برای سنج یا پرورش استعداد خودتان یا فرزندانتان چه اقداماتی انجام داده اید؟ خوشحال می‌شویم تجربه‌ها و نظرات شما را درباره‌ی استعداد و خلاقیت بشنویم و اگر هنوز هم دغدغه‌ای دارید، پاسخگویتان باشیم.

سوالات متداول

چه رابطه‌ای بین خلاقیت و استعداد وجود دارد؟

خلاقیت و استعداد اغلب مفاهیمی به هم پیوسته اما متمایز هستند. استعداد به توانایی‌ها یا مهارت‌های ذاتی اشاره دارد، در حالی که خلاقیت شامل توانایی تولید ایده‌های جدید و ارزشمند است. افراد می‌توانند در زمینه‌های خاص با استعداد باشند و خلاقیت می‌تواند نحوه ابراز و شکوفایی استعدادها را افزایش دهد.

آیا می‌توان بدون استعداد خلاق بود یا برعکس؟

بله بدون داشتن استعداد خاصی می‌توان خلاق بود و برعکس. خلاقیت مفهوم گسترده‌تری است که توانایی تفکر تخیلی و ایجاد ایده‌های بدیع را در بر می‌گیرد. از سوی دیگر، استعداد اغلب به مهارت در یک حوزه یا زمینه خاص اشاره دارد.

ارتباط بین خلاقیت و استعداد در چه زمینه‌هایی بیشتر مشهود است؟

ارتباط بین خلاقیت و استعداد در زمینه‌های مختلف از جمله هنر (موسیقی، هنرهای تجسمی، ادبیات)، علوم (تحقیقات نوآورانه و حل مسئله)، کسب و کار (کارآفرینی، طراحی محصول) و حتی در حل مسائل روزمره مشهود است.