سوگیری شناختی و راهکارهای اجتناب از آن
مردم عموماً معتقدند که در تفکر، تصمیمات و اعمال خود منطقی هستند؛ اما حتی باهوش‌ترین افراد نیز معمولاً هنگام تصمیم گیری‌های مالی، پزشکی، شخصی و اخلاقی مرتکب خطاهای شناختی می‌شوند. این اشتباهات در تفکر که سوگیری شناختی نیز نامیده می‌شود، تقریباً در هر موقعیتی بر همه افراد تأثیر می‌گذارد. این سوگیری‌ها بر ارزش‌ها، حافظه (تجربه، باورها و آموزش)، اجتماعی شدن و ویژگی‌های شخصی بنا شده‌اند و به همین دلیل سوگیری‌های شناختی می‌توانند منجر به تصمیم گیری‌های غیرمنطقی و قضاوت نادرست در مورد خطرات و تهدیدها شوند. در این مقاله از وبسایت «سیناتلنت» در مورد سوگیری شناختی صحبت می‌کنیم.
سوگیری شناختی چیست؟
سوگیری شناختی یا خطاهای شناختی (Cognitive Bias) تلاش مغز ما برای کارآمد بودن و تصمیم گیری سریع است. این مهم به عنوان میانبرهای ذهنی عمل می‌کند تا مغز ما بتواند پردازش اطلاعات را سرعت بخشد. سوگیری شناختی به ما کمک می‌کند تا آنچه را که می‌بینیم سریع‌تر درک کنیم و تصمیم گیری بهتری انجام دهیم.
خطاهای شناختی یک ابزار تطبیقی در نظر گرفته می‌شوند که برای کارآمدتر کردن مغز ما وجود دارند؛ اما در عوض، آنها می‌توانند خطاهای سیستماتیک در طرز تفکر ما ایجاد کنند. بدین دلیل که خطاهای شناختی بر ادراکات، مشاهدات و تجربیات ما تکیه دارند و نه بر واقعیت‌ها! در استعدادیابی تحصیلی به واقعیت‌ها به جای مفروضات اهمیت داده می‌شود تا توانایی‌های واقعی فرد شناخته شود.
ما جهان را از طریق مجموعه فیلترهای خود می‌بینیم و بر اساس آنها تصمیم می‌گیریم. مهم است که اذعان کنیم که این فیلترها واقعی نیستند. در عوض، آنها ادراکات و تجربیات خاص ما را منعکس می‌کنند سوگیری‌های شناختی می‌توانند ما را از اطلاعاتی که دوست نداریم یا نمی‌خواهیم ببینیم اجتناب ورزند.
سوگیری‌های شناختی می‌توانند باعث شوند که ما الگوهایی را ببینیم که وجود ندارند. در حالی که بسیاری از سوگیری‌های شناختی که تجربه می‌کنیم ناخودآگاه هستند، می‌توانیم برای اجتناب از آنها اقداماتی انجام دهیم. قبل از اینکه بخواهیم در مورد اجتناب از سوگیری‌های شناختی کاوش کنیم، باید این سوگیری‌ها و جایی که احتمال بروز آنها وجود دارد را درک کنیم.
نشانه‌های سوگیری شناختی
برخی از نشانه‌ها در تشخیص سوگیری شناختی وجود دارند. اگرچه تشخیص این نشانه‌ها در دیگران آسان باشد، است، پس شناسایی آنها در خودمان نیز راحت خواهد بود. در استعدادیابی دانش آموزان می‌توان با بررسی سوگیری‌های شناختی به توانایی‌های اصلی دانش آموزان پی برد. علائمی که نشان می‌دهند ممکن است سوگیری شناختی را تجربه کنید، عبارتند از:
- فقط به رسانه‌ها و اخباری که نظرات شما را تأیید می‌کنند متصل شوید.
- نسبت دادن موفقیت دیگران به شانس را مهم می‌دانید.
- اگر همه چیز مطابق میل شما پیش نرود، دیگران و عوامل بیرونی را سرزنش می‌کنید.
- شما فرض می‌کنید همیشه درست می‌گویید.
- شما فرض می‌کنید همه افراد با شما هم عقیده هستند.
انواع سوگیری شناختی
آموس تورسکی و دانیل کانمن برای اولین بار ایده سوگیری شناختی را در سال 1972 معرفی کردند. آنها نشان دادند که مردم اغلب قضاوت‌ها و تصمیماتی می‌گیرند که منطقی نیست. اکنون تحقیقاتی در زمینه‌های روانشناسی اجتماعی و اقتصاد رفتاری وجود دارند که ده‌ها سوگیری شناختی را تأیید می‌کنند. بیایید به برخی سوگیری‌های رایج که بیشترین توجه تحقیقاتی را به خود جلب می‌کنند و بیشترین تأثیر را بر نحوه حرکت ما در جهان دارند، نگاه کنیم:
1- سوگیری تایید
این سوگیری خودخواهانه به تمایل ما به جستجوی اطلاعاتی اشاره دارد که آنچه را قبلاً باور داریم تأیید می‌کند و ما اطلاعاتی را که باورهای ما را رد می‌کنند نادیده می‌گیریم. اگر فقط به منابع خبری توجه کنیم که دیدگاه‌های سیاسی یا اقتصادی خاص ما را تأیید می‌کنند، احتمالاً سوگیری تأیید را تجربه می‌کنیم. این نوع سوگیری در استعدادیابی شغلی به کار گرفته می‌شود.
2- تعصب لنگر
این سوگیری شناختی به تمایل ما به اتکای بیش از حد به اولین اطلاعاتی که دریافت می‌کنیم اشاره دارد. اطلاعات بعدی حتی ممکن است با این حقایق اولیه تناقض داشته باشد. نمونه‌ای از لنگر انداختن می‌تواند دیدن خانه‌ای با قیمت یک میلیون دلار باشد و سپس دیدن خانه دوم به قیمت 500 هزار دلار و احساس اینکه خانه دوم ارزان به نظر می‌رسد. اگر در عوض، برای اولین بار خانه‌ای را می‌دیدیم که 200 هزار دلار قیمت داشت، در مورد آن خانه 500 هزار دلاری احساس متفاوتی داشتیم.
3- سوگیری درون گروهی
این سوگیری باعث می‌شود که از کسانی که در گروه اجتماعی ما هستند حمایت یا باور کنیم، در حالی که این لطف را به افراد خارجی تعمیم نمی‌دهیم. وقتی متوجه می‌شویم که یک تیم ورزشی را دوست داریم یا با شخصی به یک دانشگاه می‌رفتیم. سپس ما به طور خودکار فرض می‌کنیم که آنها باید یک آدم خوب باشند، فقط به دلیل اینکه با ما یک وجه اشتراک دارند.
4- سوگیری آینده نگری
این سوگیری شناختی به تمایل ما به درک بیشتر رویدادها پس از وقوع آنها اشاره دارد. نمونه‌هایی از سوگیری آینده نگری زمانی رخ می‌دهد که مردم نتیجه یک تصمیم را ببینند. به عنوان مثال، یک تصمیم تجاری، یک انتخابات سیاسی و سایر موارد. این افراد احساس می‌کنند که می‌دانستند که این اتفاق همیشه خواهد افتاد.
5- اثر هاله
وقتی گزارش می‌شود که یک سلبریتی که ما آن را تحسین می‌کنیم، قانون را زیر پا گذاشته است، اثر هالو (Halo) می‌تواند باعث شود که باور کنیم این گزارش نادرست است. ما آنقدر این شخص را دوست داریم که حقیقت را باور نمی‌کنیم.
6- سوگیری خدمت به خود
این تمایل ما را به ادعای موفقیت برای دستاورها اما نه شکست‌ها را توصیف می‌کند؛ به عبارت دیگر، وقتی اتفاقات بدی میفتند، نیروهای خارجی را مقصر می‌دانیم؛ اما وقتی اتفاقات خوبی میفتند به خودمان اعتبار می‌دهیم. نمونه‌ای از این خطای شناختی می‌تواند دانشجویی باشد که وقتی نمرات بالایی در آزمون کسب می‌کند، به هوش و سخت کوشی خود اعتبار می‌دهد؛ اما آنها فکر می‌کنند که اگر نمره‌شان پایین باشد، استادشان مقصر است. در استعدادیابی دانشجویی به این نوع سوگیری توجه می‌شود.
7- سوگیری منفی
این سوگیری شناختی به این ایده اشاره دارد که چیزی که شما آن را منفی می‌بینید تأثیر قوی‌تری بر شما دارد. در مقایسه با یک رویداد خنثی یا مثبت، شما وزن بیشتری را به یک نتیجه منفی نسبت می‌دهید. این موضوع می‌تواند یک احساس منفی یا تعامل اجتماعی بد باشد.
9- سوگیری توجه
این سوگیری به موضوعی اشاره دارد که ادراک یک فرد تحت تأثیر آنچه که به آن توجه می‌کند، قرار می‌گیرد. احتمالاً هنگام خرید یک ماشین جدید این تجربه را داشته‌اید. ناگهان همه جا همان مدل ماشین را می‌بینید، اما واقعاً هیچ چیز تغییر نکرده است!
10- سوگیری اعتماد به نفس زیاد
برخی از انواع سوگیری می‌توانند در قالب ویژگی‌های شخصیتی ظاهر شوند. احتمالاً با شخصی برخورد کرده‌اید که فکر می‌کند می‌تواند هر کاری انجام دهد. این یک سوگیری بیش از حد اعتماد به نفس است. این موضوع زمانی است که شما یک ایده نادرست در مورد سطح استعداد، هوش یا مهارت‌های خود دارید. این موضوع می‌تواند یک سوگیری کاملاً خطرناک باشد که در برخی سناریوها می‌تواند عواقب فاجعه باری داشته باشد.
ممکن است توانایی‌های رانندگی شما در بزرگراه را دست بالا ارزیابی کند یا می‌تواند آگاهی از بازار سهام در حین سرمایه گذاری باشد. این سوگیری ارتباط نزدیکی با سوگیری خوش بینی دارد، یعنی فکر کردن به اینکه احتمال کمتری دارد یک رویداد منفی را تجربه کنید. سوگیری بیش از حد اعتماد به نفس تقریباً دقیقاً برعکس سندرم ایمپوستر است.
نحوه مقابله با سوگیری شناختی
دلایل مختلفی وجود دارند که باید برای اجتناب از سوگیری شناختی و تفکر جانبدارانه تلاش کنیم. تفکر مغرضانه تبادل اطلاعات دقیق را برای ما دشوار می‌کند. سوگیری‌ها باعث می‌شوند مهارت تفکر انتقادی خود را توسعه ندهیم و تصمیمات غیر منطقی بگیریم و در نهایت آنها می‌توانند به روابط ما آسیب بزنند.
سوگیری‌ها می‌توانند باعث شوند که ما در مورد دیگران قضاوت نادرستی داشته باشیم. دریافت مشاوره و منتورینگ می‌توانید به درست بودن قضاوت ما کمک زیادی کند. در حالی که سوگیری‌های شناختی می‌توانند ناخودآگاه باشند، کارهایی وجود دارند که می‌توانیم برای کاهش سوگیری شناختی انجام دهید:
- اولین نکته برای غلبه بر این تعصبات، اذعان به وجود آنها مهم است. وقتی می‌دانیم عواملی وجود دارند که می‌توانند دید ما را تغییر دهند، به احتمال زیاد هنگام قضاوت یا تصمیم گیری مراقب خواهیم بود.
- آیا چیزی در شرایط فعلی وجود دارد که باعث شود شما نسبت به اعتقادات خود بیش از حد اعتماد به نفس داشته باشید یا باعث می‌شود اطلاعات خاصی را نادیده بگیرید؟ مطمئن شوید که قربانی این افکار پوچ نشوید.
- کنجکاو بودن می‌تواند به شما کمک کند از سوگیری‌های شناختی جلوگیری کنید. کنجکاوی می‌تواند شما را از این که فرض کنید حق با شماست باز می‌دارد.
- افراد دارای ذهنیت رشد معتقدند که توانایی شناختی را می‌توان توسعه داد و تمایل دارند از انتقاد یاد بگیرند. آنها به جای پوشاندن اشتباهات، آنها را فرصتی برای یادگیری می‌بینند.
- آیا افراد یا موقعیت‌هایی وجود دارند که شما را به اشتباه می‌اندازند؟ از خود بپرسید چه چیزی باعث می‌شود که به این روش پاسخ دهید و آیا می‌توانید سوگیری داشته باشید که بر دیدگاه شما تأثیر بگذارد.
- تلاش برای درک یک موضوع از هر طرف می‌تواند شما را به یک متفکر انتقادی قوی‌تر تبدیل کند و به شما کمک کند جهان را با همدلی بیشتری ببینید.
- بازخورد و دیدگاه‌های دیگران را بخواهید. درخواست نظرات دیگران می‌تواند به ما کمک کند نقاط کور احتمالی را پیدا کرده و از اعتماد به نفس بیش از حد جلوگیری کنیم.
- فروتنی فکری به معنای باز ماندن در برابر این ایده است که ممکن است اشتباه کنید، به جای اینکه کورکورانه روی اعتقاداتمان بایستیم.
کلام آخر
سوگیری شناختی به این دلیل اتفاق میفتد که مغز ما به طور طبیعی به میانبرهای ذهنی برای تصمیم گیری سریع‌تر متکی است. ما نمی‌توانیم تک تک جزئیات و سناریوهای احتمالی را ارزیابی کنیم و این زمانی است که سوگیری شناختی ممکن است نقش مهمی ایفا کند. همه ما سوگیری‌های شناختی داریم، اما اقدامات پیشگیرانه‌ای وجود دارند که می‌توانیم برای کاهش تأثیر منفی آنها بر قضاوتمان انجام دهیم. انجام این کار به ما کمک می‌کند روابط خود را بهبود بخشیم و تصمیمات بهتری در زندگی خود بگیریم. برای استفاده از خدمات مشاوره و پکیج های استعدادیابی با مشاوران ما در سیناتلنت تماس بگیرید.
سوالات متداول
چرا سوگیری شناختی وجود دارد؟
تصور می‌شود که سوگیری‌های شناختی نتیجه فرآیندهای تکاملی و میانبرهایی در تفکر است که به ما کمک می‌کنند تصمیمات سریع‌تری بگیریم. در حالی که این میانبرهای ذهنی به طور کلی مفید هستند، می‌توانند در شرایط خاص منجر به خطا در قضاوت شوند.
آیا می‌توان بر سوگیری شناختی غلبه کرد؟
در حالی که حذف کامل سوگیری‌های شناختی چالش برانگیز است، آگاهی و تلاش آگاهانه می‌تواند به کاهش تأثیر آنها کمک کند. تفکر انتقادی، جست و جوی دیدگاه‌های متنوع و باز بودن برای تغییر ذهن، راهبردهایی برای کاهش تأثیر سوگیری‌ها هستند.
آیا سوگیری‌های شناختی همیشه مضر هستند؟
نه لزوما! برخی از سوگیری‌های شناختی ممکن است در شرایط خاص دارای مزایای انطباقی باشند. با این حال، آنها می‌توانند منجر به خطا در قضاوت و تصمیم گیری به ویژه در موقعیت‌های پیچیده یا مبهم شوند.
بدون دیدگاه