نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان چیست؟
اگر از شما بپرسند که آیا یادتان می‌آید اولین کسی که شما را در محیط مدرسه تحسین کرد چه کسی بود، احتمالاً بدون لینکه لازم باشد زیاد فکر کنید، نام یکی از معلم‌هایتان یادتان می‌آید. به احتمال زیاد، آن کسی که اولین بار در مدرسه یکی از استعدادهای شما را کشف و تحسین‌تان کرده، معلم کلاس اول شما است. احتمال دارد از یادآوری این موضوع تعجب کرده باشید! اما اگر دقیق‌تر به این موضوع نگاه کنید، احتمالاً متوجه می‌شوید که می‌خواستیم به نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان پی ببرید! اما چگونه؟
از آن‌جایی که معلمان ساعات زیادی را با دانش آموزان سر و کار دارند و شاهد وضعیت تحصیلی آن‌ها هستند، بی‌تردید نقش مهمی در کشف استعداد دانش آموزان دارد. اما عجیب نیست اگر بگوییم نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان، آن‌گونه که باید قدر نمی‌بیند.
اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم که خیلی وقت‌ها این نقش مهم و انکار‌ناپذیر، نادیده گرفته میشود. نقش معلمان نه‌تنها در کشف استعدادها بلکه در فرایند هدایت تحصیلی نیز نقشی منفعل تلقی میشود اما از آنجا که معلمان و مشاوران در کشف استعدادها نقشی سازنده دارند، در این مقاله که آن را با نیم‌نگاهی به یکی از مقالات منتشرشده در مجله رشد نوشته‌ایم، زوایای مختلف این موضوع را بررسی می‌کنیم. ابتدا با جنبه‌های مختلف نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان آشنا می‌شویم و سپس پیشنهادهایی برای بهبود وضع نقش معلمان در کشف و پرورش استعداد دانش آموزان و هدایت تحصیلی آن‌ها ارائه می‌کنیم.
آشنایی با جنبه‌های مختلف نقش معلم در کشف استعداد دانش آموزان
نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان به‌قدری مهم و عمیق است که شاید یکی از دلایل مشکلات آموزش و پرورش در هدایت تحصیلی نامتوازنی که در سال‌های اخیر روی داده است، بی‌توجهی به نقش معلمان در شناسایی و پرورش استعداد و هدایت تحصیلی دانش آموزان باشد! در اینجا تعدادی از نقش‌های معلمان در شناسایی و پرورش استعداد و هدایت تحصیلی دانش آموزان مورد توجه قرار گرفته‌اند.
الگو بودن و انگیزه‌بخشی
شاید دیده باشید که وقتی از دانش آموزان دبستانی می‌پرسید می‌خواهند در آینده چه کاره شوند، بگویند معلم! معمولاً این پاسخ از آنجا نشئت می‌گیرد که دانش آموز معلم متعهد و مهربانی داشته است. همین موضوع به‌ظاهر ساده، می‌تواند تأثیر عمیقی بر ذهن و روان دانش آموزان کم‌سن و سال بگذارد.با وجود یک معلم مهربان، تصویر و تصوری از شغل آینده در ذهن کودک شکل می‌گیرد.
تا آنجا که رفتار سنجیده و ویژگی‌های شخصیتی معلم باعث شده است که کودک بخواهد در آینده شبیه معلم خود باشد. اگر دانش‌آموز از معلمی دلسوز و کاربلد الگو و انگیزه بگیرد بعید نیست که در آینده هم واقعاً معلم شود. در نتیجه نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان می‌تواند به حدی باشد که به مسیر حرفه‌ای آن‌ها در آینده کمک کند و در استعدادیابی شغلی دانش‌آموز تأثیرگذار باشد.
معلم در نظر دانش آموزان، الگویی علمی و مهم است اگرچه دانش آموزان در زندگی خود الگوهای زیادی دارند. گاهی پدر، مادر، خواهر و برادر یا یک دوست، یا افراد ورزشکار، هنرمند و مشهور می‌توانند الگوی یک دانش‌آموز باشند، اما در زمینه‌ی رشته تخصصی و در زمینه‌های تربیتی، معلمان از تأثیرگذارترین و متحول‌کننده‌‌ترین افراد برای دانش آموزان خود هستند.
معلمان منبع تجربه‌اند. آن‌ها قبلاً جایی بوده‌اند که دانش آموزان شان هستند و آنچه را می‌خواهند از سر بگذرانند، تجربه کرده‌اند و در موقعیتی هستند که نه‌تنها موضوعات درسی، بلکه درس زندگی ارائه می‌دهند. پذیرش شخصیت معلم به‌عنوان فردی علمی، توانمند و علاقه‌مند به یادگیری دانش آموزان، موجب میشود بسیاری از دانش آموزان به معلم خویش علاقه‌مند شوند و عشق بورزند و رفتار و گفتار او را به‌عنوان فردی قابل‌اعتماد بپذیرند. این مسؤله ممکن است در مسیر تحصیلی یا آینده‌ی شغلی دانش آموزان تأثیری شگرف بگذارد.
معلمان علاوه بر الگو بودن، منبع انگیزش و محرک دانش آموزان در راستای پرورش و شکوفایی استعدادهای آنان هستند. در طول سال تحصیلی، معلمان با کنکاش و بررسی رفتار دانش آموزان و ارتباط نزدیک و چهره به چهره با آنان و تشویق و ارائه بازخورد مناسب، بیشترین ارتباط و تعامل را با دانش آموزان دارند. همچنین، در زمینه‌های آموزش، استعداد و تعلیم و تربیت نقاط قوت و ضعف دانش آموزان را به‌خوبی می‌شناسند و از این منظر، می‌توانند به‌راحتی الگو و منبع انگیزه دانش آموزان در یادگیری و پرورش استعدادها باشند.
تسهیلگری
شاید یکی از دلایل دیگری که باعث میشود نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان کمرنگ جلوه کند، نگاه سنتی به نقش معلم باشد. نگاه سنتی به نقش معلم به گونه‌ای است که او را صرفاً انتقال‌دهنده‌ی اطلاعات می‌داند. احتمالاً همین موضوع گاهی اوقات باعث شده است حتی خود معلم هم در زمینه‌ی شناسایی و پرورش استعداد برای خود رسالتی در نظر نگیرد.
در نظام‌های آموزشی، نگاه نوین به معلم به‌عنوان تسهیلگر آموزش، وظایف و کارکردهای جدیدی را برای او ایجاب می‌کند و کمک می‌کند به‌جای انتقال اطلاعات، پرورش استعداد و به‌جای محوریت معلم دانش‌آموزمحوری موردتوجه قرار گیرد. اگر این سؤال ربرایتان پیش آمده است که تسهیلگری یعنی چه؟ باید خاطرنشان کرد که تسهیلگری مجموعه‌ی روش‌ها و مهارت‌هایی است که به آسان‌ترکردن امور کمک میکنند و تسهیلگر کسی است که کارها را ساده‌تر می‌کند.
معلمِ تسهیلگر با افزایش تعامل و مشارکت دانش آموزان و طراحی مسیر مؤثر، فرایند دوجانبه‌ی یاددهی‌یادگیری را آسان می‌کند. معلم تسهیلگر برای دانش آموزان، منابع، اطلاعات و پشتیبانی لازم را فراهم می‌کند تا دانش آموزان خودشان تلاش کنند و از طریق فعالیت‌های تدریس درس‌های مدنظر را یاد بگیرند. معلم در نقش تسهیلگر بستری فراهم می‌کند تا دانش آموزان خودشان به‌تدریج استعدادهای خود را بشناسند و با تلاش و کوشش و پشتیبانی معلم، مشاور و استفاده از پکیج‌های استعدادیابی این استعدادها را شناسایی کنند و پرورش دهند. تسهیلگری می‌تواند یکی از اقدامات مهم برای بهبود روند استعدادیابی تحصیلی واهد بود.
مشارکت و راهنمایی والدین
والدین اگرچه بیشترین ارتباط را با فرزندان دارند، اما طبیعی است که در زمینه‌ی شناسایی استعداد یا استعدادیابی دانش آموزان تبحر خاصی نداشته باشند. البته آنان به‌عنوان مشاهده‌گر اطلاعات خوبی از فرزندان خود دارند و می‌توانند این اطلاعات را به معلم و مشاور مدرسه بگویند و راهنمایی‌های لازم را در زمینه‌ی شناسایی و پرورش استعدادهای دانش آموزان دریافت کنند. تجربه نشان داده است، به هر میزان ارتباط والدین با معلم و مسئولان مدرسه بیشتر باشد، یادگیری و پرورش استعداد دانش آموزان بتر و راحت‌تر صورت می‌گیرد.از طرف دیگر، همین که دانش‌آموز می‌بیند پدر و مادر او با معلمان و مشاوران مدرسه در ارتباط هستند، انگیزه‌اش بیشتر میشود.
یکی از آسیب‌های تحصیلی و اجتماعی امروزه، ناهماهنگی پدر و مادرها و مدرسه است. این موضوع، موجب شده است مسیر زندگی تحصیلی و حتی مسیر شغلی دانش آموزان در راستای ارزش‌های کاذب جامعه باشد و پرورش استعداد و علاقه شخصی دانش آموزان کمتر مورد توجه قرار گیرد. مشاوران نیز در زمینه پرورش استعداد نقش مشارکت‌کننده و راهنمای والدین را بر عهده دارند. اما معلمان، به دلیل ارتباط نزدیک با دانش آموزان و تخصص در رشته‌ی تحصیلی خود، نقش ویژه‌ای دارند. همان‌طور که گفتیم، به نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان کم‌توجهی شده است.
مشارکت و ارائه اطلاعات به مشاور و مسئولان مدرسه
معلمان برای شناسایی و هدایت استعدادهای دانش آموزان، علاوه بر مشارکت با والدین، لازم است با مشاور یا مسئولان مدرسه نیز مشارکت داشته باشند و اطلاعات مناسب را در این زمینه با آن‌ها در میان بگذارند.در حال حاضر، بین معلم و مشاور ارتباطی یک‌طرفه وجود دارد که آن‌هم از طریق برگه امتیازدهی معلم است. معمولاً مشاور ارتباط تعاملی با معلم ندارد و حتی در برخی از موارد، دیده شده است که از ارائه‌ی هر گونه اطلاعات در زمینه‌ی نتایج آزمون‌های مشاوره‌ای و بررسی‌های مشاوره‌ای به معلم خودداری می‌کند.
این در حالی است که اگر از نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان به اندازه‌ی کافی آگاهی داشته باشیم، در جریان خواهیم بود که لازم است معلمان نیز اطلاعات مناسبی درباره‌ی علاقه‌ها، استعداد و شخصیت دانش آموزان دریافت کنند تا بتوانند به شکل جامع‌تری استعداد دانش آموزان را ارزیابی کنند و پرورش دهند. در کنار این‌ها دانش آموزان می‌توانند از خدمات مشاوره استعدادیابی هم استفاده کنند.
ارزیابی
اگر چه در هدایت تحصیلی دانش آموزان مهم‌ترین عامل نمرات درسی نوبت دوم هستند اما در این فرایند نیز نیاید نقش معلمان و مشاوران در کشف استعدادها را نادیده گرفت. با این حال، برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند، سایر عوامل و ارزیابی‌های هدایت تحصیلی در انتخاب رشته و مسیر زندگی تحصیلی دانش آموزان تأثیر اندکی دارند.
ارزیابی نیز بخشی از نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان است. چگونه؟ معلمان با برگزاری ارزشیابی‌های گوناگون در کلاس درس (تکوینی، مستمر، تدریجی، تکمیلی و پایانی)، توانمندی و استعداد دانش آموزان را در زمینه موضوعات و رشته تخصصی خود ارزیابی میکنند. بخشی از این ارزیابی‌ها به شکل توصیفی و کیفی است.البته این ارزیابی‌ها با ارزیابی‌های تخصصی شناسایی استعداد تا حدودی متفاوت هستند، اما می‌توانند اطلاعات خوب و ارزنده‌ای برای شناسایی و پرورش استعداد فراهم کنند.
در صورتی که معلمان آموزش‌های مناسب دریافت کنند، می‌توانند از طریق همین اطلاعات استعدادهای دانش آموزان را شناسایی کنند. همچنین، معلمان می‌توانند قابلیت‌های روان‌شناختی و عاطفی مرتبط با استعداد نظیر علاقه، کنجکاوی، تحمل ابهام و سرسختی روان‌شناختی را در کلاس درس و در خلال برنامه تدریس، فعالیت‌های مرتبط با تدریس و انجام تکالیف ارزیابی کنند. این بخش از استعداد حتی از طریق آزمون‌های معتبر روان‌شناختی هوش و استعداد کمتر ارزشیابی میشود. در مجموع این اقدامات نیز می‌تواند بخشی از فرایند استعدادیابی دانش آموزان در نظر گرفته شود.
تقویت و پرورش استعداد
حتی اگر بهترین ابزار و آزمون برای شناسایی استعداد در فضایی خارج از مدرسه فراهم شود و استعدادهای دانش آموزان شناسایی شوند، بهترین مکان اجرایی برای پرورش استعداد، مدرسه است. زیرا فرد سال‌های زیادی از عمر خود را صرف دوران تحصیل می‌کند و ساعاتی از روز را به‌طور مداوم در مدرسه حضور دارد. معلم به‌عنوان مسئول و تسهیلگر آموزش، بهترین پرورش‌دهنده و هدایت‌کننده استعداد است.
او با توجه به اصل تفاوت‌های فردی در کلاس درس، برای دانش آموزان با استعدادهای گوناگون، شیوه‌های آموزش، فعالیت‌های تدریس، ارزشیابی و تکالیف متنوعی را در نظر می‌گیرد و بستری فراهم می‌کند که هر دانش‌آموز با توجه به علاقه، انگیزه و توانمندی خویش در مسیر یادگیری حرکت کند. البته لازم به ذکر است، برخی از دانش آموزان استعداد و توانمندی‌های خاص خود را به‌خوبی شناخته‌اند، اما متأسفانه بستری برای پرورش چنین استعدادهایی وجود ندارد و غالباً دانش آموزان و معلمان مجبورند تنها از طریق مسیر غیرقابل انعطاف آزمون سراسری و شیوه‌های پرخوانی و پر‌آموزی آزمون (تست‌زنی) استعدادهای خود را پرورش دهند.
با اینکه می‌دانیم بهتر است استعدادیابی دانش آموزان در دوران مدرسه انجام شود، اما استعدادیابی مثل ماهی لست که هر وقت آن را از آب بگیری تازه است! اگر در زمان تحصیل در دانشگاه هم استعدادیابی دانشجویی انجام شود، بهتر از این است که هرگز این است که فردی هرگز چنین مسیری را طی نکرده باشد.
بهبود نقش معلم در کشف استعداد دانش آموزان و هدایت تحصیلی
در این مقاله درباره‌ی نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان سخن گفتیم. در ادامه، پیشنهادهایی برای بهبود نقش معلمان و مشاوران در کشف استعداد دانش آموزان و بهبود فرایند هدایت تحصیلی ارائه می‌دهیم:
- هدایت تحصیلی دانش آموزان از پایه‌ی هفتم آغاز شود تا امکان تبادل اطلاعات بین مشاور و معلمان در هدایت تحصیلی دانش آموزان فراهم باشد.
- چکیده‌ی نتایج ارزیابی‌های مشاوره‌ای (نتایج آزمون‌های استعداد و رغبت، نظرات والدین، نظر دانش‌آموز و بررسی‌های مشاور) در اختیار معلمان درس‌های تخصصی رشته‌های گوناگون قرار گیرد تا آنان این نتایج را برای پرورش و هدایت استعدادها در نظر بگیرند.
- برگه‌ی نظرسنجی معلمان مشابه چک‌لیست طرح شهاب، به‌صورت چندسؤالی طراحی شود تا معلمان بتوانند به شکل دقیق‌تری نظرات‌شان را درباره‌ی دانش آموزان ابراز کنند.
- شاید اگر سهم امتیاز نظر معلمان در برگه‌های هدایت تحصیلی افزایش یابد، نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان جدی‌تر گرفته شود. به‌نظر می‌رسد، امتیاز 10 نمره برای سهم معلمان در فرایند هدایت تحصیلی کم باشد.
- استانداردسازی سؤالات ارزشیابی معلمان مورد توجه قرار گیرد و آموزش‌های لازم در زمینه‌ی همسان‌سازی و استانداردسازی سؤالات ارزشیابی معلمان فراهم شود تا امکان استفاده بيشتری از این آزمون‌ها در فرایند هدایت تحصیلی فراهم شود.
- جلسات تخصصی دبیران رشته‌های تحصیلی به‌منظور ابراز نظر در انتخاب رشته‌ی دانش آموزان برای تک‌تک دانش آموزان برگزار شود.
- از نتایج آزمون‌های استعدادسنجی طرح شهاب در دوره‌ی ابتدایی هم برای کشف و پرورش استعدادها و بهبود هدایت تحصیلی دانش آموزان استفاده شود.
- آزمون استعدادسنجی طرح شهاب برای دوره‌های متوسطه طراحی شود و در اختیار معلمان قرار گیرد. علاوه بر این، از نتایج آن در هدایت تحصیلی دانش آموزان استفاده شود.
- پرورش و هدایت استعداد به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های تدریس معلمان مورد توجه قرار گیرد و کتاب‌های درسی طوری بازنویسی شوند که چنین فعالیت‌هایی را در خود بگنجانند.
- فرهنگ‌سراها، پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی، فعالیت‌های فوق‌برنامه، جشنواره‌های علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی در راستای کشف و پرورش استعدادهای گوناگون طراحی شوند و موفقیت دانش آموزان در چنین مراکزی در ارزشیابی آنان محاسبه شود.
- ارتباط تخصصی و عضویت معلمان در فرهنگ‌سراها، پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی، فعالیت‌های فوق‌برنامه، جشنواره‌های علمی، فرهنگی، هنری و ورزشی مرتبط با تدریس خود فراهم شود تا راه‌‌های ارتباطی معلمان برای کشف، پرورش و هدایت استعدادها حفظ شوند.
- بهتر است ساعت‌های پژوهشی و پرورش استعداد فراتر از ساعت‌های تدریس برای درس‌های تخصصی رشته‌های گوناگون در اوقات فراغت دانش آموزان (مثلاً در نوبت دوم یا روزهای پنج‌شنبه) در نظر گرفته شوند تا معلمان بتوانند با تمرکز بیشتری پاسخگو و راهنمای پژوهش‌ها، سؤال‌ها و اشکال‌های دانش آموزان باشند.
- نتایج ارزشیابی نوبت اول در هدایت تحصیلی مورد توجه قرار گیرد و همانند نمرات نوبت دوم در هدایت تحصیلی محاسبه شود تا ارزشیابی مستمر و تدریجی معلمان برای دانش آموزان اهمیت بیشتری داشته باشد.
- در مدرسه‌های هم‌جوار کانون‌های پرورش استعداد تشکیل شوند و برای دانش آموزان مشتاق و مستعدی که معلمان معرفی میکنند،کلاس‌های ویژه برگزار شوند.
سیناتلنت، همراه شما در مشاوره و استعدادیابی
مجموعه سیناتلنت با همکاری مشاوران با تجربه و کارشناسان متعهد در خدمت شما است تا مکمل نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان باشد. پکیج‌های استعدادیابی سیناتلنت در بردارنده‌ی خدمات مختلفی در زمینه‌ی استعدادیابی دانش آموزان، دانشجویان و افراد جویای کار است. با این اوصاف، برای دریافت خدمات مشاوره استعدادیابی، استعدادیابی تحصیلی، استعدادیابی شغلی و استعدادیابی دانش‌آموزی می‌توانید با خیال آسوده و با آرامش خاطر به سیناتلنت اعتماد کنید. از اینکه با ما در ارتباط باشید، استقبال می‌کنیم.
جمع‌بندی
نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان آن‌قدر اهمیت دارد که شاید یکی از دلایل مشکلات آموزش و پرورش در هدایت تحصیلی نامتوازنی که در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم، بی‌توجهی به نقش معلمان در شناسایی و پرورش استعداد و هدایت تحصیلی دانش آموزان باشد. برخی از نقش معلمان در کشف استعداد دانش آموزان عبارت است از الگو و انگیزه بودن، تسهیلگری، ارزیابی، ارتباط و تعامل با والدین و مشاوران و کشف، پرورش و تقویت استعدادها.نقش معلمان و مشاوران در کشف استعداد دانش آموزان نقشی مهم است، هر چند که ممکن است در فضای آموزشی، از نگاه جامعه و حتی در فرایند هدایت تحصیلی به آن کم‌توجهی شود. برای بهبود این وضعیت پیشنهادهایی ارائه کرده‌ایم که اجرای بری از آن‌ها با ایفای نقش معلمان و مشاوران در کشف استعداد دانش آموزان تحقق می‌یابد و برخی دیگر را باید به دست آموزش و پرورش سپرد.
اگر به خدمات مشاوره استعدادیابی احتیاج دارید یا می‌خواهید پکیج‌های استعدادیابی تهیه کنید، سیناتلنت در کنار شما است. درباره‌ی استعدادیابی دانش آموزان، استعدادیابی تحصیلی و استعدادیابی شغلی سؤالی دارید؟ با سیناتلنت در ارتباط باشید. با کمال میل و اشتیاق در کنار شما هستیم.
بدون دیدگاه